Türkiye’nin Yerli Otomobil Girişimleri ve Sonuçları
Türkiye, otomotiv sanayisinde uzun yıllardır önemli bir üretim merkezi konumunda olsa da, “tamamen yerli” bir otomobil üretme hayali 1961’deki Devrim ile başladı. Ardından gelen yıllarda mühendislik kabiliyeti ve sanayi altyapımız gelişti; ancak birkaç istisna dışında, hep yabancı teknoloji ve sermayeyle ortak üretim tercih edildi. Son on yılda ise hem kamu hem de özel sektör iş birliğiyle ‘tamamen yerli’ projeler çok daha somut adımlara dönüştü.
1. Tarihsel Dönemeç: Devrim Otomobili (1961)
- Proje: Türkiye İş Bankası’nın öncülüğünde 1961’de kurulan BMC fabrikasında, yerli mühendisler tarafından geliştirildi.
- Sonuç: Prototip otomobiller tamamlandıysa da siyasi ve lojistik engeller yüzünden seri üretime geçilemedi. Proje, bugünkü girişimlerin ilham kaynağı olarak hafızalarda yer aldı.
2. Erken Dönem Projeler ve Deneysel Araçlar
- Üniversite ve Araştırma Projeleri: ODTÜ, İTÜ, Boğaziçi gibi teknik üniversitelerde hibrit ve elektrikli prototipler geliştirildi; ancak finansman eksikliği nedeniyle ticarileşemedi.
- Otomotiv Firmalarının AR-GE Atakları: Tofaş ve Otosan gibi büyük üreticiler, yerli motor ve şasi modülleri üzerinde çalıştı; ancak nihai ürün yabancı lisans altında piyasaya sürüldü.
3. Günümüzün En Büyük Adımı: TOGG (Türkiye’nin Otomobili Girişim Grubu)
Kuruluş ve Yapı: 2018’de kamu ve beş büyük özel sermaye kuruluşunun ortaklığıyla kuruldu.
Modeller: T10X (SUV) ve T10F (Fastback sedan) tasarımlarıyla, tamamen elektrikli araçlar olarak tüm kritik bileşenler yerli tedarikçilerden sağlanıyor.
Üretim: Bursa’daki Gemlik fabrikasının temeli 2020’de atıldı; 2024 sonunda ilk seri araçları banttan indirmesi planlanıyor.
Sonuçlar:
- Teknolojik Kazanım: Batarya yönetim sistemlerinden elektrik motoruna kadar özgün tasarımlar geliştirildi.
- İstihdam: Binlerce mühendis ve teknisyen istihdam edildi, yan sanayi canlandı.
- İhracat Potansiyeli: 2025-26’ya kadar hedef pazarlarda satışa sunma stratejisi belirlenmiş durumda.
4. Diğer Güncel Girişimler ve İş Birlikleri
- BMC ve Otobüs Projeleri: BMC’nin elektrikli kamyonet prototipleri ve Karsan’ın e-ATAK otonom minibüsü gibi ticari araç atılımları, tedarik zincirini güçlendirdi.
- Teknoloji Şirketleri: Yazılım ve batarya yönetimi konusunda yerli girişimler, global tedarikçilerle ortak Ar-Ge projeleri yürütüyor.
5. Karşılaşılan Zorluklar
- Tedarik Zinciri Bağımlılığı: Kritik yarı iletken ve batarya ham maddesi hâlâ büyük ölçüde ithalata bağlı.
- Maliyet ve Ölçek: Seri üretime geçişte yüksek maliyet, araç fiyatını rekabette zorluyor.
- Tüketici Alışkanlıkları: Elektrikli araca geçiş sürecindeki altyapı ve şarj ağının yaygınlaşması zaman alıyor.
6. Gelecek Vizyonu ve Beklentiler
- Tam Entegre Yerli Ekosistem: Yerli parça oranının %70–80 bandına taşınması, yan sanayinin gelişimi ve ihracat başarısı öngörülüyor.
- Yeni Modeller ve Segmentler: SUV ve sedanın ardından hafif ticari ve spor modellerde de tasarım atılımları planlanıyor.
- Sürdürülebilirlik: Güneş enerjili şarj istasyonları ve geri dönüşüm odaklı batarya programlarıyla PTM (Pil Tedarik Merkezi) projeleri değerlendiriliyor.
Türkiye’nin yerli otomobil macerası, Devrim’den TOGG’a uzanan uzun bir yolculuk. İlk denemelerin öğretici kayıpları, günümüz girişimlerini daha sağlam temellere oturtuyor. Özellikle TOGG’un fabrikasyon başarıları ve yan sanayide yarattığı dinamizm, “tamamen yerli” araç üretiminde artık geri dönüşü olmayan bir eşiğe işaret ediyor.
Önümüzdeki yıllarda hem iç pazarda hem de global arenada yerli otomobil markalarımızın sesini daha güçlü duyacağımız bir döneme giriyoruz.
